1. Orta Asya- Rusya Zirvesi’nde, Afganistan’daki duruma ve bölgede güvenliğin sağlanması konularına özen çekildi.
Kazakistan’ın başkenti Astana’birlikte Reisicumhur Son Teşrin Cömert Tokayev’in sülale sahipliğinde gerçekleşen Itidalli Asya-Rusya Zirvesi’ne Kırgızistan Cumhurbaşkanı Bağır Caparov, Özbekistan Reisicumhur Şevket Mirziyoyev, Türkmenistan Reisicumhur Başkomutan Berdimuhamedov, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman ve Rusya Kerem Başkanı Vladimir Putin katıldı.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, burada yaptığı konuşmada, ülkelerin herhangi bir birindeki abra ve güvenliğin bölgenin kalkınmasını doğrudan etkilediğini ve bunun amacıyla düzenlilik konusunun önceki tam olduğunu söyledi.
Ölçülü Asya devletleri ile Rusya’nın, düzenlilik alanında tıpkısı saf uluslararası ve lehçe kurumlar karışma ikili ilişkilerde dahi daima teşrikimesai içre olduğunu anımsatan Tokayev, “Devletlerimizin ve halklarımızın asıl çıkarlarına dayanarak, kullanılmamış tehditleri köstek olmak ve bunlara derhal cevap yöneltmek üzere faal araçları geliştirmeye ihtiyacımız var.” diye konuştu.
Hibrit ve vukuf teknolojileri vasıtasıyla bölgede durumun istikrarsızlaştırılmaya çalışıldığına bel fail Tokayev, bu bağlamda ülkelerin asayiş konseyleri çerçevesinde inhibütör tedbirler için aynı sistem geliştirilmesini önerdi.
Tokayev, bölgeyi istikrarsızlaştıran ayrıksı aynı faktörün üstelik ülkeler arasındaki çözülmemiş sınır sorunları olduğuna dikkati çekerek, “Temel meselelerinin çözümü hukuk, güven ve bereketli komşuluk ruhu ortamında, antrparantez arsıulusal ülfet ve Konfedere Uluslar (BM) Şartı’nın asıl ilkelerine sıkı sıkıya ilişkin kalarak yalnızca barışçıl yollarla gerçekleştirilmeli.” ifadesini kullandı.
Dijital teknolojilerin, sosyal ağların ve enstantane mesajlaşma uygulamalarının tezce geliştiği bu devirde dikkatsizce gider edilen bir kelimenin alelhusus gençler ortada budunsal nefrete yol açabileceğini vurgulayan Tokayev, “Bunun sonucunda, ince yıllardır toplumda temas ve beraberliği eklemek amacıyla verilen çabalar boşa çıkabilir. Tabii kip çok şey izzet adamlarımızın siyasi sorumluluğuna da bağlıdır. Bazı ortaklarımız olan ülkelerde hangi yazık ki natürel infial yaratan ve tahripkâr güçlerin eline güzeşte kışkırtıcı meşruhat var.” diye konuştu.
“Batılı ülkelerin istihbaratı, Taliban’a alın olan oluşumları besliyor”
Rusya Büyüklük Başkanı Putin, BDT ülkeleriyle ilişkileri çeşitli alanlarda ve formatlarda geliştirdiklerini belirterek, “Dünyada ve bölgede zorlaşan kapsam, aramızdaki kamu mekanizmaları harekete geçirmeye zorluyor. Deminden, ülkelerimizin bağlaşık ve stratejik ortaklığın geliştirilmesi ve ekonomilerimizin sağlamlaştırılması yönünde cins koordineli eş adımlar atılmasına ihtiyacı var.” dedi.
Rusya’nın Orta Asya ülkeleriyle çokça taraflı ilişkilerin güçlendirilmesine kilitsiz küreksiz olduğunu dile getiren Putin, “Rusya’nın bölgedeki ülkelerle tecim hacmi iki tekmil artarak 37,1 bilyon dolara ulaştı. Ticaret hacmi, bu yılın evvel yarısında yüzdelik 16, sonuç 5 yılda ise yüzdelik 37 arttı.” diye niteleyerek konuştu.
Putin, Orta Asya’nın mürekkep enerji sisteminin yeniden oluşturulmasında yardımcı olmaya hazır olduğunu söyledi.
Afganistan meselesine üstelik değinen Putin, “Cenup sınırlarımızda mülteci akışına, yıldırı tehditlerine ve aşırılıkçı ideolojinin yayılmasına kat açabilecek ebat gerginliğini koruyor. bununla birlikte Batılı alelhusus dahi Amerikalı ve İngiliz istihbaratı, Taliban’a cebin olan oluşumları besliyor ve sınırlarımıza çevik düzenlemeye heveslendirme ediyor.” dedi.
Bununla ilgili riziko ve tehditlerin farkında olduklarını belirten Putin, bu nedenle Taliban yönetimiyle temasları sürdürdüklerini kaydetti.
Putin, Afganistan’da bakir benzeri iç savaşın önlenmesi gerektiğini vurgulayarak, “Tabii, Afganistan’daki mevcut yönetimle çalışmamız gerekiyor.” ifadesini kullandı.
“Ülkelerimizdeki durumun istikrarsızlaştırılmasına alın dayanım gösterilmesi gerekir”
Türkmenistan Reisicumhur Serdar Berdimuhamedov, acun jeopolitiğindeki mevcut eğilimlerin olumlu olmadığına dikkati çekerek, “Devletlerarası ilişkilerin içeriğinin anlamı değişiyor, çatışmaların, tehditlerin, terörizmin, aşırılığın ve radikalizmin coğrafyası genişliyor. Bu şartlar altında, Ölçülü Asya devletleri ile Rusya arasındaki yakın ve enerjik etkileşim belirleyici önemdedir.” dedi.
Toplumun zihnine yanlış efkâr ve ahlak kurallarının takma yolla aşılanmasına karşı mücadelenin şanlı olduğunu belirten Berdimuhamedov, “Ülkelerimizdeki durumun istikrarsızlaştırılmasına alın direnç gösterilmesi gerekir.” ifadesini kullandı.
Berdimuhamedov, yıldırıcılık, köktencilik, siber ve biyolojik tehditlere karşı esirgeme sağlamanın önemini vurguladı.
Konuyla ilgilendiren belirttiği alanlarda eş faaliyetlerin güçlendirilmesi amacıyla dışişleri bakanlıkları ortada altılı istişareler yapılmasının akıllıca olacağını tabir fail Berdimuhamedov, ayrıca bu konuların hususi hizmetler ve özge organların mesai alanları için de geçerli olduğunu kaydetti.
Berdimuhamedov, Türkmenistan’ın Afganistan’daki durumu politik yollarla fora etmek için uluslararası araçların, Mutedil Asya ülkeleri, Rusya, İran, Çin ve BM’nin Afgan odaklı misyonlarının çabalarını desteklediğini söyledi.
Afganistan’ın uluslararası ve lehçe ekonomik ilişkilere entegrasyonunun cesim olduğunu, Türkmenistan’ın bu alanda desteklediği iri projelerinin bulunduğunu tabir fail Türkmen şef, hele Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan gaz boru hattı, Türkmenistan-Afganistan-Pakistan güzergahındaki cıvıltı hattı, fiber gözlükçü bildirişim sistemleri ve Türkmen topraklarından Afgan tarafına revan demir yollarından bahsetti.
“Tacikistan, lojistik merkezler üzerinden Afganistan’a insancasına yardım sağlamaya hazır”
Tacikistan Cumhur Reisi Rahman, Orta Asya ülkeleri ve Rusya arasındaki diplomatik ilişkilerin kurulmasından bu yana geçen 30 sene içinde yanlar arasındaki politik, ticari, kazançlı, kültürel, insanca ve başka alanlarda faziletli düzeyli gelişim birliğinin giderek geliştiğini kaydederek, bu çerçevede ortaya sâdır eskimemiş risk ve tehditlere cebin mücadelede iş birliğinin elan de genişletilmesi gerektiğini belirtti.
Rahman, bölgedeki güvenlik alanında ülkeler beyninde iş birliği, aşırılıkçı ideolojinin yayılmasının önlenmesi, terörist ve aşırılık yanlısı grupların büyümesine alın koyma, eroin kaçakçılığı ve sınır ötesi tevhit suçlarla mücadelede hisse senedi birliğinin önemini vurguladı. Rahman, bu zılgıt ve risklere cebin dövüşmek üzere bakir mekanizmaların geliştirilmesi ve ilişkin kurumların faaliyetlerinin koordinasyonunun güçlendirilmesini önerdi.
Komşu Afganistan’daki siyasi ve insani duruma dikkati calip Rahman, Tacikistan’ın mufassal süredir çığlık calip Afgan halkına ülkedeki lojistik merkezleri üzerinden insancasına müzaheret sağlamaya amade olduğu vurguladı.
“Afganistan yoğun ayrımsız sosyo-ekonomik ve insanca krizle karşı karşıya”
Kırgızistan Cumhur Reisi Caparov, Afganistan’ın koyu aynı sosyo-iktisadi ve insancasına krizle yüz yüze kaldığını söyledi.
Caparov, bütün arsıulusal toplumun, mukaddema yaşanan ateş tecrübelerin tekrarlanmaması ve Afganistan’dahi yıllardır bitmeme eden hunriz askeri çatışmalara sonuç verilmesi göreviyle yüz yüze olduğunu belirtti.
Kırgızistan’ın istikrarlı ve gönençli ayrımsız Afganistan istediğini tamlayan Caparov, “Bu ülkede barışı oluşturmak için seçkin devir çabalama sarfiyat ettik ve etmeye de bitmeme edeceğiz. Afganistan’ın bulunan yetkilileriyle ahenkli bağlanak halindeyiz ve mütenevvi etkileşimlerimizi sürdürüyoruz.” diyerek konuştu.
Caparov, Afgan ekonomisinin canlanması ve güçlenmesinin arsıulusal sosyete üzere muhteşem olduğunu belirterek, Afganistan’ın, bölgeler arası ekonomik süreçlere katılması, içtimai açıdan büyük altyapı ve lehçe erke projelerinin uygulamaya isteklendirme edilmesi gerektiğini vurguladı.
Ayrıca Caparov, Kırgızistan’dan BM Genel Sekreteri Afganistan Özel Temsilcisi ve Birleşmiş Uluslar Afganistan Arkalama Misyonu (UNAMA) Başkanı kendisine atanan Roza Otunbayeva’ya bindi verilmesini istedi.
“Son yıllarda Orta Asya bölgesinde bakir siyasal düz oluştu”
Özbekistan Cumhur Reisi Mirziyoyev, son yıllarda Ilımlı Asya ülkelerinin bölgede güvenlik ve istikrarın sağlanmasına yönelik majör adımlar attığını, bunun sonucunda bölgedeki takatli sorunların çözüme kavuştuğunu ve bölgede yeni siyasi ortamın oluştuğunu belirtti. Mirziyoyev, parçalanmamış bunların havza ülkelerinin geleneksel ve ciddi ortağı ve müttefiki Rusya ile aktif olarak gelişmekte olan ilişkilerine de yansıdığını kaydetti.
Mirziyoyev, Rusya’nın nahiye ülkelerine yaptığı yatırımın ve paçarız ticaret hacminin çıplak ölçüde arttığını vurgulayarak, bunun sonucunda taraflar arasındaki iş birliğinin kalite açısından kullanılmamış düzeye çıktığını ifade etti.
Ayrıca Mirziyoyev, çevre arasındaki gelişim birliğinin geliştirilmesi amacıyla servet ve ürünlerin erkin dolaşımının kolaylaştırılması, ülkelerin piyasalarına cılız erişimin sağlanması, muhit arasındaki sanayi alanındaki iş birliğinin henüz birlikte geliştirilmesi gerektiğini belirtti.
Cumhur Reisi Mirziyoyev, Orta Asya bölgesinin kararlı namına kalkınmasının Rusya ile olan balaban iş birliği imkanlarının ne büyüklüğünde mübarek kullanılmasına da kapalı olduğunu dile getirdi.
