ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin olası ziyareti öncesi gözlerin çevrildiği Gün Doğusu Asya’daki Tayvan, Çin ile yaşadığı buyuru ihtilafı ve bunun KÖLE ile ilişkilerinde yarattığı gerilimler zımnında serencam yıllarda arsıulusal gündeme adı sık sık anılan benzeri oyuncu oldu. Çin asıl karası ile Tayvan arasındaki inhilal, İkinci Acun Savaşı’nın peşi sıra Çin’birlikte sâdır bağırsak savaştan bu yana bitmeme ediyor. Çin Halk Cumhuriyeti’nin kendi topraklarının parçası olduğunu savunduğu Tayvan, 1949’dan bu yana fiili bağımsızlığa topluluk. 23,2 milyonluk nüfuslu çağdaş Tayvan, efdal endüstrileşme, kentleşme ve eğitim bilimi düzeyiyle dünyanın genişlik kaslı bölgelerinden biri. 1960’lardan itibaren kaydettiği acul kalkınmayla “Asya kaplanları” olarak adlandırılan yükselen ekonomiler arasında anılan Cezire, 841 milyarı aşan karışık yetersiz içi hasılası (GSYH) ile “dünyanın yer iri 21. ekonomisi konumunda” bulunuyor. 1544’te Ada’ya geçmiş göl ayağı basan Avrupalılar olan Portekizlerinin “Formoza” (adamakıllı) adını verdikleri Tayvan, Pasifik Okyanusu’nun günindi kıyısında, okyanusun sıkıntılı geçitlere ve boğazlara bağlandığı sunu önemli “daralma noktalarından” biri olan Tayvan Boğazı’nın mühim konumu dolayısıyla yüzyıllar boyunca deniz ticaretine bilgili görünmek isteyen güçlerin savaşım alanı oldu. 17. yüzyılda Hollanda ve İspanya, Cezire’bile ticaret üsleri ve koloniler kurarken, Çing Hanedanlığı’nın 1683’te Cezire’yı ulama etmesiyle Çin İmparatorluğu’nun parçası haline geldi. Tayvan’a bu dönemde, iri bölümünü asıl karadaki Fucien eyaletinden mevrut Konak Çinlileri dokunaklı olarak yerleşmeye başladı. İmparatorluk yönetiminde Cezire, kültürel namına Çinlileşirken, farklı budunsal gruplar dahi varlıklarını sürdürdü. Çin İmparatorluğu’nun 1894-1895 dönemindeki Bir Numara Çin-Japon Savaşı’nda aşınmış olmasının ardından Cezire, Japon egemenliğine girdi. Japon sömürge yönetimi, İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar devam etti. İkinci Acun Savaşı’nın sona ermesiyle Japon işgali son bulurken Cezire, o tam Çin’de iktidarda olan Milliyetsever Partinin (Koumintang/KMT) kontrolüne geçti. O yıllarda, esas karada Çin Komünist Partisi (ÇKP) ile Koumintang beyninde iç harp pırtlak verdi. Cenk, 1949’birlikte Komünistlerin kesin zaferiyle sonuçlandı. Mao Zıdong önderliğindeki ÇKP, 1 Ekim’de Pekin’de Çin Ahali Cumhuriyeti’nin (ÇHC) kuruluşunu ilan etti. Aşınmış düşen KMT mensupları ise Komünistlerin deniz gücünün tutkun olmasından yararlanarak Tayvan Adası’na çekildi. Kampana Kusma-şüphe önderliğindeki partizanlar, 1912’bile kurulan Çin Cumhuriyeti’nin (ÇC) egemenliğinin Ada’da bitmeme ettiğini istikbal sürerek Ara 1949’da Taipei’yi “geçici başşehir” ilan etti. Koumintang’ın kurduğu hükümet ve hile yapısı, 1949’dan ahir on yıllarda Tayvan’daki yönetimin temelini oluşturdu. 1980’lere kadar süren tek öğür yönetimi, bu yıllarda yapılan reformlarla haddinden fazla partili milletvekili rejime dönüştü. Yarı reislik sistemiyle yönetilen tıpkı cumhuriyet olan Tayvan’birlikte, başbuğ ve yardımcısı değme 4 yılda yapılan seçimlerle belirleniyor. Güney Çin Denizi ile Doğu Çin Denizi ve Filipin Denizi arasındaki kritik intikal noktasında kâin Ada, acun ticaretinin yaklaşık üçte birinin güzergahı olan bölgenin merkezinde saha alıyor. Yüzölçümü 36 bin 137 kilometre olan Tayvan, yüzdelik 99’u kapsayan anne cezire ile çevresindeki 168 adacıktan oluşuyor. Nüfusu 23 milyonu aşan modern Tayvan, yüksek endüstrileşme, kentleşme ve eğitim bilimi düzeyiyle dünyanın genişlik kaslı bölgelerinden biri. IMF’nin 2022 tahminlerine bakarak, Ada, 841 milyarı aşan gayrisafi az içi hasılası (GSYH) ile “dünyanın yer nazik 21. ekonomisi”, kişi başına düşen almanak gelir birlikte 36 bin dolar civarında. Tayvan, 1960’lardan itibaren kaydettiği aceleci kalkınmayla Singapur, Hong Kong ve Güney Kore ile “Asya kaplanları” yerine adlandırılan, yükselen Asya ekonomileri beyninde meydan aldı. Cezire, vatandaş hakları, esenlik ve insanca evolüsyon endekslerinde dahi art sıralarda düzlük alıyor. Doğal kaynaklar açısından kısıtlanmış tıpkı coğrafyaya topluluk Tayvan, nazik ölçüde endüstri üretimi ve ihracata dayalı aynı ekonomiye ehil. Tayvan Maliye Bakanlığının 2021 yılına ilgili verilerine bakarak, Tayvan’ın mecmu gelirinin kısaca yüzdelik 70’i ihracattan sağlanıyor. Başlıca dış satım ürünleri olarak yüzde 38,5’lik payıyla elektronik parçaları, yüzdelik 34,8 ile mikroçip, yüzde 13 ile bildirişim cihazları ve yüzdelik 8 ile metaller hücre çarpıyor. Tayvan, ihracatının yüzdelik 42’sini Çin’e ve Hong Kong’a yapıyor. Ayrıksı başlıca dış satım güzergahlarıysa yüzde 15,7 ile Güney Şarki Asya Milletler Birliği (ASEAN) ülkeleri, yüzdelik 14,7 ile ESIR ve yüzde 9 ile Avrupa ülkeleri. Bir verilere göre, ithalatında dahi Çin ve Hong Kong yüzdelik 22,1, Japonya yüzde 14,7, ASEAN ve Avrupa ülkeleri yüzdelik 12,4 ve ABD yüzdelik 10,3 paya eş. Tayvan’ı akıbet dönemde acun kamuoyunun gündemine haiz ayrımsız bambaşka ciddi konuysa, KUL ve Çin arasındaki teknolojik rekabetin tetiklediği, tedarik zincirlerindeki sıkıntılarla derinleşen “mikroçip krizi” oldu. Bilgisayarlardan düşüncesiz telefonlara, uçaklardan elektrikli araçlara büyüklüğünde birçok aygıt ve uygulayım bilimi temelini oluşturan mikroçiplerin 3’te 2’sinden fazlasını üreten Tayvan, acun ekonomisi açısından dirimlik bire bir işlevi üstleniyor. Tayvan şirketi TSMC (Tayvan Nısıf İletken İmalat Şirketi), “dünyanın sunu nazik üreticisi” adına sektörün lokomotifi konumunda. Tayvan’ın yonga üretimindeki merkezi rolü, bu alanda henüz rekabetçi almak talip BENDE ve Çin’i, serencam yıllarda çip üretimindeki paylarını artırmaya yöneltti. ÇAKER Temsilciler Meclisinde 28 Temmuz’dahi, mikroçip sektörüne 280 bilyon dolarlık motivasyon verilmesini öngören kanun tasarısı onaylanmıştı. Çin de eş şekilde millî önemli planları çerçevesinde payını artırmak üzere politikalar geliştiriyor. Pekin, sanayisinin Tayvan mikroçiplerine bağımlılığı azaltmak amacıyla yerli üreticilere büyük çaplı sübvansiyonlar sağlıyor. Tayvan’ın mikroçip endüstrisi, Pekin’in umulur fikri mülkiyet ihlallerinden tevakki etmek üzere elan bitli yasal tensikat getirmeyi öngörüyor. İç savaşın peşi sıra Tayvan’dan çekilerek idare kuran Milliyetçi Parti, İkinci Acun Savaşı’nın arkası sıra kurulan Birleşmiş Milletlerde “Çin Cumhuriyeti” adıyla cümle Çin’i Birleşmiş Milletlerde (BM) entrika etmeye başladı. Anca ki Çin, savaşın galibi sayıldığından bu hükümetin temsilcileri Düzenlilik Konseyinde kayran aldı. 1971’e kadar geçen sürede BM’da hangi hükümetin Çin’i piyes etmesi gerektiği tartışmalı olmayı sürdürdü. Çin Cumhuriyeti, Kuzey Atlantik Paktı (NATO) ülkelerinin iri bölümü aracılığıyla Çin’in yasal temsilcisi adına kabul edilmeyi sürdürürdü. Varşova Paktı ülkeleri, bağlantısız ülkeler ve İngiltere, Hollanda gibi ara sıra Garplı ülkeler Çin anne karasını kontrol fail Ahali Cumhuriyeti’ni Çin’in yasal temsilcisi yerine tanımayı seçti. “İki Çin” olarak adlandırılan bu dönüş, sonraki yıllarda çok sayıda ülkenin diplomatik iş tercihini Çin Cumhuriyeti’nden Çin El Cumhuriyeti’ne çevirmesi ve 1971’bile BM Genel Kurulunda yapılan oylamada, Pekin hükümetinin Çin’in biricik meşru temsilcisi akseptans edilmesiyle sona erdi. ÇHC ve onu muhatap akseptans fail ülkeler, “biricik Çin” politikasını benimserken, Tayvan’ın ve Çin Cumhuriyeti’nin BM ve diğer arsıulusal örgütlerdeki konumu belgisiz hale geldi. Çin El Cumhuriyeti, geçit ve çevresindeki askeri varlığının birlikte Tayvan’ın dünya ülkeleriyle hür diplomatik ilgiler kurmasına, BM’dahi ve değişik arsıulusal kuruluşlarda oyun edilmesine karşı çıkıyor. ÇHC, kendisini tanıyan ülkelerin Tayvan ile diplomatik ilişkilerini kesmesini şart koşuyor. Tayvan ile resmi ilişkilerini 2021’dahi kestiğini duyuran Ilımlı Amerika ülkesi Nikaragua, diplomatik aşinalık ilişkisini Pekin’e çeviren akıbet ülke olmuştu. Nikaragua’nın ilişkileri kesmesi sonucu Tayvan’ı diplomatik yerine tanımayı sürdüren BM üyesi mutluluk sayısı 13’e düşmüştü. Mutedil Amerika ülkeleri Guatemala, Honduras ve Belize, Güney Amerika ülkesi Paraguay, Karayip ülkeleri Haiti, Saint Vincent ve Grenadinler, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia, Pasifik ülkeleri Tuvalu, Nauru, Palau ve Marshall Adaları ile Afrika ülkesi Esvatini, halen Tayvan’ı Çin’in temsilcisi namına tanıyor. Çin, Tayvan’ı eyaleti namına gördüğü amacıyla onun kendi adıyla arsıulusal kuruluşlarda düz almasını engelliyor. Tayvan, Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği Zirvesi (APEC), Asya Kalkınma Bankası (ADB), Dünya Tecim Örgütü (WTO), Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) üzere arsıulusal çalım ve kuruluşlarda “Çin Taipeisi” adıyla vadi alıyor. Mandarin Çincesinin resmi açar olduğu Ada’üstelik birçok bölgesel dahi kullanılıyor. Tayvan’üstelik alfabe dilinde, asıl karada kullanılan basitleştirilmiş abece adına anadan görme Çin alfabesi kullanılmaya devam ediyor. AA’nın haberine bakarak; resmi verilere bakarak, Tayvan nüfusunun yüzde 95’ini asıl karadan göçen Konak Çinlileri oluşturuyor. Bunların yüzdelik 85’i 17. ve 18. yüzyıllarda göçen Hoklo ve Hakka budunsal gruplarına mensupların soyundan geliyor. Yüzde 10’luk benzeri kavil ise iç savaşın arkası sıra göçenlerin ailelerine mensup.